Giá nguyên vật liệu ảnh hưởng đến cổ phiếu như thế nào?

Giá nguyên vật liệu là một trong những yếu tố quan trọng tác động mạnh mẽ đến hoạt động sản xuất và lợi nhuận của các doanh nghiệp. Những biến động về giá của các nguyên liệu này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất mà còn có tác động sâu rộng đến cổ phiếu của các doanh nghiệp niêm yết. Bài viết này sẽ phân tích tác động của giá nguyên vật liệu đến cổ phiếu, đồng thời đưa ra những ví dụ thực tế để bạn dễ dàng hiểu rõ hơn.

Tác động của giá nguyên vật liệu đến doanh nghiệp niêm yết

Tại sao giá nguyên vật liệu lại quan trọng với doanh nghiệp?

Nguyên vật liệu là yếu tố then chốt trong cấu trúc chi phí sản xuất của doanh nghiệp, đặc biệt là trong các ngành công nghiệp nặng, chế biến và sản xuất hàng tiêu dùng. Mỗi biến động về giá nguyên liệu đều có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền đến toàn bộ hoạt động kinh doanh. Điều này đặc biệt rõ rệt ở các doanh nghiệp niêm yết, nơi hiệu quả tài chính ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý nhà đầu tư và giá cổ phiếu trên thị trường.

Biến động giá nguyên vật liệu tác động trực tiếp đến hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của doanh nghiệp. 

• Khi giá tăng cao, chi phí sản xuất bị đội lên, biên lợi nhuận thu hẹp, từ đó ảnh hưởng đến khả năng mở rộng, thanh toán và làm giảm định giá cổ phiếu. 
• Ngược lại, giá nguyên vật liệu giảm giúp doanh nghiệp cắt giảm chi phí, cải thiện lợi nhuận, linh hoạt điều chỉnh giá bán và mở rộng thị phần, qua đó nâng cao kết quả kinh doanh và thu hút dòng vốn từ nhà đầu tư.

Tác động dài hạn và ngắn hạn của biến động giá nguyên vật liệu

Biến động giá nguyên vật liệu ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất, từ đó tác động đến doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Tùy theo thời gian và mức độ biến động, tác động có thể xảy ra cả trong ngắn hạn và dài hạn. Do đó, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược ứng phó phù hợp để hạn chế rủi ro và duy trì hiệu quả kinh doanh.

• Trong ngắn hạn: khi giá nguyên vật liệu tăng đột ngột, doanh nghiệp có thể chưa kịp điều chỉnh giá bán sản phẩm. Điều này làm tăng chi phí đầu vào, khiến biên lợi nhuận bị thu hẹp. Nếu doanh nghiệp có hợp đồng giá cố định với khách hàng, họ có thể phải gánh toàn bộ phần chi phí phát sinh. Ngoài ra, việc giá đầu vào tăng cũng gây áp lực lên dòng tiền, đặc biệt với những doanh nghiệp có chu kỳ sản xuất dài hoặc tồn kho lớn.
• Về dài hạn: nếu giá nguyên vật liệu biến động theo xu hướng tăng hoặc giảm liên tục, doanh nghiệp cần điều chỉnh lại chiến lược kinh doanh. Họ có thể tìm kiếm nguồn cung thay thế, đầu tư vào công nghệ tiết kiệm nguyên liệu hoặc đàm phán hợp đồng dài hạn để ổn định chi phí. Trong một số trường hợp, việc định giá lại sản phẩm và cơ cấu lại mô hình sản xuất cũng trở nên cần thiết để thích nghi.

Biến động kéo dài cũng ảnh hưởng đến cách doanh nghiệp được định giá trên thị trường. Các doanh nghiệp có khả năng kiểm soát tốt giá nguyên vật liệu thường được nhà đầu tư đánh giá cao hơn. Ngược lại, doanh nghiệp phụ thuộc quá nhiều vào đầu vào dễ biến động sẽ đối mặt với nhiều rủi ro về chi phí, lợi nhuận và khả năng huy động vốn trong tương lai.

Giá nguyên vật liệu ảnh hưởng theo ngành nghề cụ thể như thế nào?

Ngành sản xuất chế biến

• Đặc điểm ngành: 

• Các doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là trong lĩnh vực chế biến thực phẩm, đồ uống, dược phẩm và công nghiệp nhẹ, có chi phí nguyên vật liệu đầu vào chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng chi phí. 
• Nguyên liệu như lúa mì, ngô, đường, dầu thực vật, hóa chất, dược liệu… thường được mua theo hợp đồng ngắn hạn hoặc theo giá thị trường, nên rất nhạy cảm với biến động giá.

• Tác động từ giá nguyên vật liệu:

• Khi giá nguyên liệu tăng, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với việc tăng chi phí sản xuất. Điều này buộc họ phải điều chỉnh giá bán để bảo toàn lợi nhuận, hoặc nếu giữ nguyên giá bán thì biên lợi nhuận sẽ bị thu hẹp.
• Ngoài ra, sự thiếu ổn định trong chuỗi cung ứng (ví dụ: thiếu nguyên liệu nhập khẩu do xung đột hoặc gián đoạn logistics) cũng gây rủi ro sản xuất.

• Ví dụ: Một công ty sản xuất thức ăn nhanh sử dụng bột mì và dầu cọ: khi giá lúa mì thế giới tăng do hạn hán ở Nga và Ukraine, chi phí đầu vào tăng đột biến, buộc công ty phải tăng giá thành sản phẩm, ảnh hưởng đến doanh số bán.

Ngành xây dựng và bất động sản

• Đặc điểm ngành: 

• Ngành xây dựng và phát triển bất động sản sử dụng một lượng lớn vật liệu cơ bản như thép, xi măng, cát, nhựa đường, nhôm, kính… 
• Đây là các mặt hàng dễ biến động giá theo thị trường hàng hóa toàn cầu, đặc biệt khi chịu ảnh hưởng từ giá năng lượng và nhu cầu đầu tư công.

• Tác động từ giá nguyên vật liệu:

• Khi giá thép và xi măng tăng cao, chi phí xây dựng công trình sẽ tăng theo, kéo theo việc tổng mức đầu tư dự án bị đội lên.
• Điều này có thể làm giảm tỷ suất sinh lời, khiến các dự án bị chậm tiến độ hoặc không còn hiệu quả tài chính. 
• Các công ty niêm yết cũng sẽ chịu áp lực giảm lợi nhuận, ảnh hưởng đến định giá cổ phiếu trên thị trường.

• Ví dụ: Một doanh nghiệp thi công hạ tầng cầu đường đang thực hiện gói thầu vốn nhà nước: nếu giá nhựa đường và xăng dầu tăng 15 – 20%, tổng chi phí vượt định mức ban đầu nhưng hợp đồng đã ký cố định đơn giá có thể khiến doanh nghiệp chịu lỗ, làm giảm kết quả kinh doanh quý.

Ngành năng lượng và khai khoáng

• Đặc điểm ngành:

• Ngành năng lượng và khai khoáng phụ thuộc chặt chẽ vào giá nguyên vật liệu như dầu thô, khí tự nhiên, than đá, kim loại màu (đồng, niken, lithium…)
• Giá các nguyên vật liệu này biến động mạnh, khó dự đoán do chịu ảnh hưởng từ địa chính trị, chính sách của OPEC và xu hướng năng lượng toàn cầu.

• Tác động từ giá nguyên vật liệu:

•  Đối với doanh nghiệp khai thác nguyên liệu, việc giá đầu ra tăng mạnh sẽ giúp cải thiện doanh thu và lợi nhuận. Ngược lại, nếu giá giảm sâu, họ sẽ gặp rủi ro lỗ vận hành do chi phí cố định cao và khả năng cắt giảm sản lượng bị hạn chế.
• Đối với các doanh nghiệp tiêu thụ năng lượng làm đầu vào như điện, phân bón, luyện kim… sẽ gặp khó khăn nếu giá dầu, than, khí tăng cao nhưng giá bán không được điều chỉnh tương ứng.

• Ví dụ: Một doanh nghiệp khai thác dầu khí như PVEP hoặc PVS có thể báo lãi đột biến nếu giá dầu Brent vượt mốc 90 USD/thùng. Tuy nhiên, nếu giá giảm về 60 USD/thùng, nhiều dự án sẽ không còn hiệu quả kinh tế.

Tác động đến cổ phiếu – góc nhìn nhà đầu tư

Cách giá nguyên vật liệu ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư

Nhà đầu tư luôn theo dõi các yếu tố tác động đến lợi nhuận của doanh nghiệp, và giá nguyên vật liệu là một trong những yếu tố quan trọng. Khi giá nguyên vật liệu thay đổi, các nhà đầu tư sẽ điều chỉnh kỳ vọng về lợi nhuận và khả năng phát triển của doanh nghiệp, từ đó tác động trực tiếp đến giá cổ phiếu.

• Khi giá nguyên vật liệu tăng đột biến, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có biên lợi nhuận thấp hoặc ít khả năng chuyển chi phí sang người tiêu dùng, lợi nhuận sẽ bị thu hẹp đáng kể. 

Trong tình huống đó, nhà đầu tư thường lo ngại rằng doanh nghiệp sẽ không đạt được kế hoạch lợi nhuận như kỳ vọng. Hệ quả là cổ phiếu có thể bị bán tháo, làm giảm mạnh giá trị vốn hóa. Ngoài ra, giá nguyên vật liệu tăng cũng khiến thị trường lo ngại về lạm phát và tăng chi phí đầu tư toàn ngành.

• Ngược lại, khi giá nguyên vật liệu giảm, chi phí đầu vào giảm kéo theo khả năng cải thiện biên lợi nhuận. 

Đối với những doanh nghiệp có nhu cầu đầu vào lớn như sản xuất, vận tải, xây dựng, thực phẩm – đây có thể là “tin vui” giúp gia tăng lợi nhuận. Nhà đầu tư sẽ kỳ vọng vào kết quả kinh doanh khả quan hơn, từ đó có thể đẩy mạnh mua vào cổ phiếu, góp phần làm giá cổ phiếu tăng lên.

Tuy nhiên, điều quan trọng là không phải doanh nghiệp nào cũng hưởng lợi như nhau từ việc giá nguyên vật liệu giảm. Một số doanh nghiệp ký hợp đồng mua nguyên vật liệu dài hạn hoặc bị ràng buộc bởi cam kết giá, sẽ không được hưởng lợi ngay lập tức. Do đó, phản ứng của thị trường phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

Các chỉ số và công cụ nhà đầu tư cần theo dõi

Để đánh giá chính xác tác động của biến động giá nguyên vật liệu, nhà đầu tư cần sử dụng một số công cụ và chỉ số phân tích quan trọng dưới đây:

• Chỉ số giá hàng hóa: Đây là chỉ số tổng hợp đo lường biến động giá của các loại nguyên vật liệu chính như dầu thô, kim loại, ngũ cốc, cao su, đường, bông,… Việc theo dõi xu hướng tăng/giảm của chỉ số này giúp nhà đầu tư sớm nhận diện rủi ro và cơ hội từ giá đầu vào, đặc biệt là với các doanh nghiệp trong ngành sản xuất và xuất nhập khẩu.
• Báo cáo thị trường từ các tổ chức nghiên cứu: Các báo cáo định kỳ từ Bloomberg, Reuters, World Bank, hoặc các hãng nghiên cứu trong nước như SSI, VNDIRECT,… cung cấp thông tin cập nhật về diễn biến cung – cầu và triển vọng giá của từng loại nguyên vật liệu cụ thể. Đây là nguồn dữ liệu quan trọng để nhà đầu tư đưa ra dự báo chính xác.
• Phân tích kỹ thuật và cơ bản: Phân tích cơ bản giúp đánh giá mức độ nhạy cảm của doanh nghiệp với biến động giá nguyên vật liệu, thông qua việc phân tích cơ cấu chi phí, chiến lược giá bán và hiệu quả hoạt động. Còn phân tích kỹ thuật lại hỗ trợ việc nhận diện tâm lý thị trường, xu hướng giá cổ phiếu để ra quyết định mua – bán đúng thời điểm khi có tin tức liên quan đến giá đầu vào.
• Tình hình tài chính doanh nghiệp: Báo cáo tài chính quý và năm sẽ phản ánh rõ ràng tác động của giá nguyên vật liệu đến lợi nhuận gộp, lợi nhuận ròng và dòng tiền từ hoạt động kinh doanh. Những doanh nghiệp duy trì được biên lợi nhuận ổn định bất chấp giá nguyên vật liệu biến động thường được nhà đầu tư đánh giá cao về khả năng quản trị chi phí và năng lực cạnh tranh.

Ví dụ thực tế

Ví dụ từ ngành năng lượng

Giá dầu thế giới biến động mạnh trong nhiều thời kỳ khủng hoảng đã gây ảnh hưởng đáng kể đến nền kinh tế và thị trường tài chính Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam phụ thuộc phần lớn vào nhập khẩu dầu mỏ cho các nhu cầu thiết yếu như giao thông, vận tải và sản xuất công nghiệp.

Theo Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ, giai đoạn 2007–2008 là một ví dụ điển hình. Khi giá dầu tăng lên mức đỉnh khoảng 140 USD/thùng vào tháng 6/2008, chỉ số VN-Index – đại diện cho thị trường chứng khoán Việt Nam giảm mạnh từ 1.137 điểm (2/2007) xuống còn 399 điểm: 

• Việc giá dầu tăng đột biến khiến chi phí sản xuất tăng cao, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vận tải và công nghiệp – những ngành sử dụng nhiên liệu đầu vào lớn. 
• Lợi nhuận của các công ty này sụt giảm đã tác động tiêu cực đến tâm lý nhà đầu tư và kéo theo làn sóng bán tháo cổ phiếu, khiến chỉ số chứng khoán giảm sâu.

Ngược lại, trong giai đoạn đại dịch COVID-19 (2020), khi hoạt động kinh tế và di chuyển toàn cầu đình trệ, giá dầu giảm mạnh, tạo điều kiện cho chi phí sản xuất tại Việt Nam giảm theo. Chỉ số sản xuất công nghiệp có xu hướng phục hồi nhờ chi phí đầu vào thấp hơn. Trên thị trường chứng khoán, VN-Index giảm từ 970 điểm (12/2019) xuống 662 điểm (3/2020) – phần lớn do cú sốc dịch bệnh nhưng sau đó phục hồi nhanh và tăng mạnh lên tới 1.478 điểm vào đầu năm 2022, thời điểm giá dầu vẫn đang trong xu hướng thấp.

Ví dụ từ ngành xây dựng

Năm 2022, giá các loại vật liệu xây dựng như thép, xi măng, nhựa đường tăng cao bất thường đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp ngành xây dựng. 

• Chi phí đầu vào đội lên khiến biên lợi nhuận giảm mạnh, trong khi lãi suất tăng khiến chi phí vay vốn phình to, đặc biệt với các doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy tài chính lớn.
• Cổ phiếu các công ty xây dựng niêm yết như CTD, HBC, VCG, HHV… lao dốc so với đỉnh đầu năm. 
• Thị trường phản ánh rõ ràng tâm lý lo ngại về khả năng sinh lời và rủi ro thanh khoản của ngành.

Tuy nhiên, trong nửa cuối năm 2022 và đầu 2023, nhờ việc Chính phủ thúc đẩy đầu tư công cùng việc giá vật liệu hạ nhiệt, nhóm cổ phiếu xây dựng bắt đầu hồi phục. Những mã gắn với các dự án hạ tầng trọng điểm như VCG hay HHV được giới đầu tư quan tâm trở lại.

Kết luận

Giá nguyên vật liệu có ảnh hưởng sâu rộng đến hoạt động và lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết, từ đó tác động đến giá cổ phiếu. Để trở thành nhà đầu tư thông thái, bạn cần theo dõi sát sao biến động của giá nguyên vật liệu và tác động của nó đến các ngành nghề cụ thể, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết.